Cuốn Western Historical Thinking: An Intercultural Debate, do Jörn Rüsen chủ biên, là một công trình học thuật sâu sắc bàn về bản chất và giới hạn của tư duy lịch sử phương Tây trong mối tương tác với các truyền thống ngoài phương Tây. Sách mở ra cuộc đối thoại quốc tế giữa nhiều học giả đến từ châu Âu, châu Á, châu Phi và Trung Đông, nhằm xem xét liệu cách con người phương Tây hiểu và viết về lịch sử có mang tính phổ quát hay chỉ phản ánh một hệ giá trị văn hóa cụ thể.
Phần mở đầu của Peter Burke đưa ra “mười giả thuyết về tư duy lịch sử phương Tây”, nêu rõ các đặc trưng như tính tuyến tính của thời gian, tư duy nhân quả, sự nhấn mạnh vai trò cá nhân, và niềm tin vào tiến bộ. Các học giả khác tiếp tục phản biện, chỉ ra rằng ở nhiều nền văn hóa khác, lịch sử không chỉ là chuỗi sự kiện theo thời gian, mà còn là ký ức tập thể, đạo lý và bản sắc.
Jörn Rüsen xây dựng khung lý thuyết “liên văn hóa” (intercultural framework) để đối chiếu và đối thoại giữa các nền tư duy lịch sử khác nhau. Ông cho rằng thay vì coi phương Tây là chuẩn mực, cần xem nó như một trong nhiều cách con người kiến tạo ý thức lịch sử. Cách tiếp cận này giúp làm rõ sự phong phú và đa dạng trong cách nhân loại hiểu về quá khứ.
Một điểm nổi bật của cuốn sách là cách các tác giả không né tránh xung đột nhận thức giữa các nền văn hóa. Thay vì tìm kiếm sự đồng thuận dễ dãi, họ cùng nhau khai phá “khoảng giữa” – nơi lịch sử được hiểu vừa như tri thức, vừa như phương tiện để con người tự định nghĩa chính mình.
Cuốn sách đặc biệt hữu ích cho các nhà nghiên cứu, giảng viên và sinh viên cao học trong lĩnh vực lý thuyết lịch sử, sử học so sánh và giáo dục lịch sử. Nó gợi mở hướng tiếp cận mới: dạy và học lịch sử không chỉ để ghi nhớ sự kiện, mà để hình thành năng lực phản tư, khả năng đối thoại và sự thấu hiểu văn hóa.
Lời nói đầu dành cho loạt sách
Giới thiệu: Tư duy lịch sử như diễn ngôn liên văn hóa
Phần I: Giả thuyết
- Tư duy lịch sử phương Tây trong tầm nhìn toàn cầu – 10 giả thuyết
Phần II: Các bình luận
1. Những bình luận chung
- Quan điểm trong nhân học lịch sử
- Tìm kiếm nguyên tắc chung: một lời kêu gọi và một vài nhận xét về truyền thống Hồi giáo
- Sự thống nhất của phương Tây
- Sự đặc thù của phương Tây
- Hướng tới khảo cổ học của tư duy lịch sử
- Đau thương và khổ đau: một nguồn bị lãng quên của ý thức lịch sử phương Tây
- Văn hóa sâu phương Tây và tư duy lịch sử phương Tây
- Điều gì là “riêng biệt phương Tây” về sử học phương Tây so với Trung Quốc?
- Sự phương Tây hóa lịch sử thế giới
- Góc nhìn của người khác
- Tư duy lịch sử phương Tây từ góc nhìn Ả Rập
- Sử học nhận thức và sử học chuẩn mực
- Phương Tây có thực sự độc nhất? Một vài lập luận phản biện từ góc nhìn châu Phi
- Chương trình dành cho các nhà sử học: một góc nhìn phương Tây
- Sự khác biệt của người khác
- Suy ngẫm về tư duy lịch sử Trung Quốc
- Lịch sử có nhất thiết tuân theo các mẫu lý giải hợp lý? Những câu hỏi phê phán từ góc nhìn Trung Quốc
- Một vài suy ngẫm về tư duy lịch sử Ấn Độ sơ kỳ
Phần III: Phản hồi
Phụ lục
- Ghi chú về các tác giả tham gia
- Mục tra cứu