Cuốn Creative Historical Thinking của Michael Douma là một công trình đáng chú ý trong lĩnh vực phương pháp luận lịch sử, đặc biệt dành cho giáo viên, nhà nghiên cứu và những người muốn đổi mới cách tiếp cận đối với môn Lịch sử. Tác giả nhấn mạnh rằng tư duy sáng tạo không tách rời tư duy lịch sử, mà chính là yếu tố cần thiết để người học hiểu sâu hơn về quá khứ. Thông qua việc kết hợp giữa phân tích, tưởng tượng có kiểm chứng và đặt câu hỏi đa chiều, Douma đề xuất một khung lý thuyết giúp người đọc mở rộng khả năng liên kết và giải thích các sự kiện.
Một nội dung nổi bật của sách là cách tác giả phân biệt “tưởng tượng sáng tạo” với “hư cấu”, nhấn mạnh rằng sáng tạo trong lịch sử vẫn phải dựa trên bằng chứng, nguồn tư liệu và phương pháp khoa học. Cuốn sách cung cấp nhiều ví dụ thực tiễn, cho thấy giáo viên có thể thiết kế bài học bằng các hoạt động như mô phỏng, phân vai, tái dựng bối cảnh, hoặc so sánh liên ngành để học sinh hiểu sâu hơn về động lực và ý nghĩa của sự kiện lịch sử.
Tác giả cũng phân tích vai trò của cảm xúc, trực giác và góc nhìn cá nhân trong quá trình tư duy lịch sử, đồng thời cảnh báo những rủi ro của việc áp đặt suy diễn chủ quan. Phần cuối sách đưa ra nhiều gợi ý thực hành rất hữu ích cho giáo viên: cách dùng câu hỏi mở, cách tạo “tình huống lịch sử thay thế”, cách thiết kế nhiệm vụ học tập nhằm kích thích tư duy độc lập.
Mục lục
- Lời nói đầu
- Giới thiệu
Phần I: Lập luận: Nhìn nhận Lịch sử như một môn sáng tạo
- Ẩn dụ về không gian và thời gian
- Vượt qua lịch sử tuyến tính đơn giản
- Về các sự kiện (sự thật) và những cách giải thích sáng tạo
Phần II: Các chiến lược thực tiễn để sinh viên trở thành nhà sử học sáng tạo
4. Cách các nhà sử học sáng tạo đọc tài liệu và nghiên cứu
5. Cách các nhà sử học sáng tạo viết lách
6. Mạng lưới: Nhà sử học doanh nhân
Phần III: Sự sáng tạo trong lớp học Lịch sử
7. Suy nghĩ lại về dạy lịch sử qua ảnh và văn hóa vật thể
8. “Tại sao đàn ông dừng đội mũ” và những câu hỏi lịch sử quan trọng khác
9. Sơ đồ lịch sử trong lớp học
Phần IV: Hệ quả của việc dùng lịch sử như ẩn dụ
10. Liệu có thể có một ẩn dụ duy nhất cho toàn bộ Lịch sử?
11. Phép tương tự trong tư duy lịch sử
12. Tư duy lịch sử sáng tạo dành cho mọi người