AI không thể thay thế phương pháp tư duy lịch sử.
Nghiên cứu lịch sử bao gồm việc thu thập thông tin, thiết lập mối liên hệ và diễn giải bằng chứng theo cách phản ánh cả tư duy cá nhân lẫn các chuẩn mực học thuật được xác lập. Việc viết sử, như một nỗ lực mang tính sâu sắc của con người, vừa là khoa học, vừa là nghệ thuật. Những tác phẩm lịch sử vĩ đại có khả năng biến đổi tư duy bởi vì chúng không thể đoán trước và không hiển nhiên — do đó, chúng không thể bị thay thế bởi công nghệ chỉ biết tái tạo các mô thức đã tồn tại.
Các hệ thống AI sinh sinh là công cụ nhận dạng mẫu mạnh mẽ, nhưng cũng mang những giới hạn cơ bản. Chúng không tư duy theo cách của nhà sử học; chúng chỉ dự đoán dựa trên dữ liệu quá khứ thay vì đặt câu hỏi hoặc tái diễn giải nó. AI không thể khiến ta bất ngờ bằng những lập luận lịch sử mới, những cách tiếp cận sáng tạo, những tư liệu chưa công bố, hay những tường thuật độc đáo thách thức cách hiểu đã được định hình. Kho tàng khổng lồ của lịch sử nhân loại nằm trong các kho lưu trữ chưa số hóa và không công khai vẫn hoàn toàn nằm ngoài tầm với của các công cụ AI. Đồng thời, AI cũng không thể thay thế cho các phương pháp lịch sử nghiêm ngặt: tìm kiếm nguồn tư liệu mới, đặt câu hỏi gợi mở, cân nhắc bằng chứng, đánh giá bối cảnh, đối diện với sự bất định, và xây dựng lập luận độc đáo.
Không có lối tắt nào dẫn đến chuyên môn thực sự.
Đánh giá nội dung do AI tạo ra đòi hỏi chuyên môn – điều chỉ có thể đạt được thông qua quá trình học tập và nghiên cứu bền bỉ. Các mô hình ngôn ngữ lớn (LLMs) chứa đựng một nghịch lý: chúng có thể tạo ra văn bản trông có vẻ trau chuốt và đáng tin, nhưng việc đánh giá chất lượng đó lại đòi hỏi năng lực phản biện mà bản thân chúng không thể dạy hay nuôi dưỡng.
Nếu học sinh phụ thuộc vào AI mà không phát triển kỹ năng của chính mình, họ sẽ rơi vào một vòng luẩn quẩn: tham gia tối thiểu dẫn đến việc không thể đánh giá đúng đầu ra, từ đó dễ dàng chấp nhận nội dung sai lệch. Mục tiêu của chúng ta là thúc đẩy một hướng phát triển khác – xem AI như công cụ hỗ trợ việc tìm kiếm tri thức, chứ không phải là con đường tắt thay thế cho nỗ lực học tập có ý nghĩa.
Thông qua sự chủ động và rèn luyện kỹ năng, học sinh có thể sử dụng AI một cách có suy xét – tích hợp những kết quả thực sự cải thiện công việc của mình, đồng thời loại bỏ những gì không phù hợp. Ví dụ, một học sinh tự viết bài luận rồi dùng LLM để tinh chỉnh câu chữ hoặc cải thiện cách diễn đạt sẽ cần có năng lực viết và tư duy phân tích mạnh mẽ để đánh giá liệu AI có thực sự giúp ích hay không. Tóm lại, chuyên môn phải có trước khi dựa vào AI.
Giáo dục lịch sử cần tiếp tục nuôi dưỡng những thói quen tư duy mà các thế hệ học sinh hiện tại và tương lai sẽ cần để phát triển trong thế giới do AI định hình.
AI sinh sinh có thể tạo ra bài luận ở cấp đại học, hoàn thành các nhiệm vụ nghiên cứu phức tạp, mô phỏng nhân vật lịch sử, và tạo ra hình ảnh hoặc tư liệu lịch sử trông chân thực. Những năng lực mới này đang xuất hiện từng ngày. Chúng ta không thể dự đoán quỹ đạo dài hạn của công nghệ, nhưng có thể nhận ra rằng chúng ta đang sống trong một giai đoạn biến động sâu sắc – và cần chủ động chuẩn bị cho học sinh để sẵn sàng đón nhận tương lai.
Tư duy lịch sử sẽ tiếp tục giữ vai trò thiết yếu. Việc học lịch sử giúp học sinh hiểu được sự thay đổi theo thời gian, nhận thức được tính phức tạp của đời sống con người, và đối diện với những biến cố ngẫu nhiên định hình thế giới bất định này. Mọi thứ đều có lịch sử; và để tư duy lịch sử là để suy ngẫm về ý nghĩa của việc làm người.
Giáo viên Lịch sử dịch
Nguồn: Hiệp hội sử học Mỹ, Hướng dẫn nguyên tắc sử dụng AI trong giáo dục Lịch sử