(101) Review cuốn Teaching History, Celebrating Nationalism: School History Education in Poland của Krzysztof Jaskułowski, Piotr Majewski và cộng sự.

Teaching History, Celebrating Nationalism là một công trình nghiên cứu giàu tính phản biện, tập trung phân tích mối quan hệ phức tạp giữa giáo dục lịch sử phổ thông và chủ nghĩa dân tộc trong bối cảnh Ba Lan đương đại. Thay vì xem dạy học lịch sử đơn thuần là quá trình truyền đạt tri thức khoa học về quá khứ, cuốn sách cho thấy lịch sử trong nhà trường còn là một không gian quan trọng để kiến tạo, củng cố và “kỷ niệm” bản sắc dân tộc.

Dựa trên các nghiên cứu định tính với giáo viên lịch sử, nhóm tác giả đi sâu vào cách những người trực tiếp đứng lớp hiểu mục tiêu môn học của mình. Một phát hiện quan trọng là nhiều giáo viên không xem việc truyền tải tinh thần dân tộc và lòng tự hào quốc gia là điều mâu thuẫn với tính khách quan của lịch sử, mà coi đó là một phần tự nhiên, thậm chí cần thiết, của giáo dục công dân. Trong cách nhìn này, lịch sử vừa là khoa học, vừa là công cụ đạo đức – chính trị.

Cuốn sách cũng làm nổi bật sự đa dạng trong thực hành giảng dạy. Bên cạnh những giáo viên tiếp nhận và tái sản xuất các diễn ngôn dân tộc chủ đạo, vẫn tồn tại một bộ phận nhỏ giáo viên cố gắng tiếp cận lịch sử theo hướng phản biện, đặt câu hỏi về các huyền thoại dân tộc, các biểu tượng anh hùng và những ký ức được nhà nước ưu tiên. Tuy nhiên, các tiếng nói này thường ở vị thế yếu và chịu nhiều ràng buộc từ chương trình, sách giáo khoa và bối cảnh chính trị – xã hội rộng lớn hơn.

Một điểm mạnh nổi bật của tác phẩm là sự kết nối chặt chẽ giữa lý thuyết về chủ nghĩa dân tộc và ký ức tập thể với các ví dụ thực tế trong lớp học. Qua đó, sách cho thấy giáo dục lịch sử không chỉ phản ánh xã hội mà còn góp phần tích cực định hình cách xã hội ghi nhớ và diễn giải quá khứ. Lịch sử được giảng dạy không phải là “lịch sử của mọi người”, mà thường là lịch sử của một cộng đồng tưởng tượng được xác định rõ ràng.

Với văn phong học thuật nhưng mạch lạc, cuốn sách đặt ra những câu hỏi có giá trị vượt ra ngoài phạm vi Ba Lan: giáo dục lịch sử nên phục vụ mục tiêu nào, ranh giới giữa bồi dưỡng bản sắc và tuyên truyền nằm ở đâu, và làm thế nào để dạy lịch sử theo hướng dân chủ, đa chiều hơn. Nhìn chung, đây là một tài liệu quan trọng cho các nhà nghiên cứu, nhà hoạch định chính sách giáo dục và giáo viên lịch sử quan tâm đến mối quan hệ giữa lịch sử, quyền lực và bản sắc dân tộc.

Mục lục

1. Bối cảnh và mục tiêu nghiên cứu

2. Khung lý thuyết: Lịch sử, chủ nghĩa dân tộc và ký ức tập thể

3. Phương pháp và nguồn dữ liệu

4. Giáo viên lịch sử và vai trò kiến tạo bản sắc

5. Những mô hình diễn giải lịch sử trong nhà trường

6. Căng thẳng giữa tư duy phê phán và diễn ngôn quốc gia

7. Đóng góp học thuật và ý nghĩa thực tiễn