Năng lực Tư duy lịch sử trong Dạy học phát triển Năng lực
Khi chuyển sang mô hình Dạy học phát triển năng lực, hầu hết các giáo viên đều nhận thức được cần phải chuyển từ việc dạy nội dung kiến thức sang hình thành phẩm chất và năng lực của người học. Nhưng đó là những năng lực nào? Những năng lực đó được đo đạc và lượng hóa ra sao? Bằng chứng nào chứng tỏ rằng học sinh đã thực sự làm chủ được năng lực?
Năng lực Tư duy lịch sử trong Dạy học phát triển Năng lực
Khi chuyển sang mô hình Dạy học phát triển năng lực, hầu hết các giáo viên đều nhận thức được cần phải chuyển từ việc dạy nội dung kiến thức sang hình thành phẩm chất và năng lực của người học. Nhưng đó là những năng lực nào? Những năng lực đó được đo đạc và lượng hóa ra sao? Bằng chứng nào chứng tỏ rằng học sinh đã thực sự làm chủ được năng lực?
Trong khuôn khổ bài viết này, chúng tôi xác định 9 năng lực tư duy Lịch sử. Nó sẽ là cơ sở để giúp giáo viên trong quá trình xây dựng chương trình mô học, xác định các nội dung, lựa chọn phương pháp và kiểm tra đánh giá quá trình học tập lịch sử:
Năng lực 1: Xác định nguyên nhân/hệ quả của sự kiện
Tư duy lịch sử liên quan đến khả năng xác định, phân tích và đánh giá các mối quan hệ giữa nhiều nguyên nhân và kết quả lịch sử, phân biệt giữa những nguyên nhân và kết quả lịch sử sâu xa và trực tiếp, và giữa sự tất yếu và trùng hợp ngẫu nhiên, mối quan hệ nhân quả của các sự kiện.
Bằng chứng chứng minh năng lực:
– Học sinh có thể so sánh nguyên nhân sâu xa và trực tiếp, xác định hệ quả trực tiếp và lâu dài.
– Phân tích và đánh giá sự tương tác, tương quan của nhiều nguyên nhân/hệ quả.
– Đánh giá sự kiện lịch sử bằng cách phân biệt giữa sự trùng hợp, nhân quả và mối tương quan, cũng như phê bình những cách giải thích hiện có về mối quan hệ nhân quả.
Năng lực 2: Xác định liên tục và sự thay thổi theo thời gian
Năng lực tư duy lịch sử liên quan đến khả năng nhận biết, phân tích và đánh giá các động lực của tính liên tục và thay đổi của lịch sử trong các khoảng thời gian có độ dài khác nhau, cũng như liên hệ những mô hình này với các quá trình hoặc chủ đề lịch sử lớn hơn.
Bằng chứng chứng minh năng lực – Học sinh có thể làm được…
– Phân tích và đánh giá các mô hình lịch sử liên tục và thay đổi theo thời gian.
– Kết nối các mẫu liên tục và thay đổi theo thời gian với các quy trình hoặc chủ đề lịch sử lớn hơn.
Năng lực 3: Phân kỳ lịch sử
Tư duy lịch sử liên quan đến khả năng mô tả, phân tích, đánh giá và xây dựng các mô hình mà các nhà sử học sử dụng để tổ chức lịch sử thành các giai đoạn rời rạc. Để phân kỳ lịch sử, các nhà sử học xác định các bước ngoặt và nhận ra rằng việc lựa chọn bước ngoặt cụ thể mang lại giá trị cao hơn cho một câu chuyện, khu vực hoặc nhóm so với các câu chuyện, khu vực hoặc nhóm khác.
Cách người ta xác định các giai đoạn lịch sử phụ thuộc vào những gì người ta coi là quan trọng nhất – các yếu tố chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa hoặc môi trường. Thay đổi thời kỳ có thể thay đổi câu chuyện lịch sử. Hơn nữa, tư duy lịch sử liên quan đến việc nhận thức được cách các hoàn cảnh và bối cảnh trong công việc của một nhà sử học có thể hình thành lựa chọn của họ về thời kỳ.
Bằng chứng chứng minh năng lực – Học sinh có thể làm được…
– Giải thích các cách mà các sự kiện và quá trình lịch sử có thể được tổ chức trong các khoảng thời gian.
– Phân tích và đánh giá các mô hình phân kỳ lịch sử Việt Nam và thế giới.
Năng lực 4: So sánh
Tư duy lịch sử liên quan đến khả năng mô tả, so sánh và đánh giá sự phát triển đa dạng của lịch sử trong một xã hội, hoặc giữa các xã hội khác nhau, trong các bối cảnh địa lý và thời gian khác nhau. Nó cũng liên quan đến khả năng xác định, so sánh và đánh giá các quan điểm khác nhau về một vấn đề lịch sử nhất định.
Bằng chứng chứng minh năng lực – Học sinh có thể làm được…
– So sánh các quá trình và phát triển lịch sử có liên quan giữa các địa điểm, thời gian và / hoặc các xã hội khác nhau, hoặc trong một xã hội.
– Giải thích và đánh giá các quan điểm khác nhau về một hiện tượng lịch sử nhất định.
Năng lực 5: Bối cảnh hóa
Tư duy lịch sử liên quan đến khả năng kết nối các sự kiện và quá trình lịch sử với các hoàn cảnh cụ thể về thời gian và địa điểm và với các quá trình khu vực, quốc gia hoặc rộng hơn trên phạm vi toàn cầu.
Bằng chứng chứng minh năng lực – Học sinh có thể làm được…
– Giải thích và đánh giá sự kết nối, mối liên hệ giữa các sự kiện hiện tượng hoặc quá trình lịch sử cụ thể với bối cảnh của khu vực, quốc gia hoặc toàn cầu trong cùng một khoảng thời gian.
– Giải thích và đánh giá mối liên hệ giữa các sự kiện hiện tượng, hoặc quá trình này với các các sự kiện, hiện tượng lịch sử tương tự theo thời gian và địa điểm.
Năng lực 6: Lập luận lịch sử
Tư duy lịch sử liên quan đến khả năng xác định và đóng khung một câu hỏi về quá khứ và giải quyết câu hỏi đó thông qua việc xây dựng các lập luận. Một lập luận hợp lý và thuyết phục đòi hỏi một luận điểm rõ ràng, toàn diện và có tính phân tích, có các bằng chứng lịch sử liên quan – không đơn giản là bằng chứng ủng hộ một quan điểm yêu thích hoặc định kiến trước. Ngoài ra, lập luận còn có liên quan đến khả năng mô tả, phân tích và đánh giá các lập luận của người khác dựa trên bằng chứng có sẵn.
Bằng chứng chứng minh năng lực – Học sinh có thể làm được…
– Phân tích các lập luận lịch sử có sẵn đã được chấp nhận và giải thích cách lập luận được xây dựng từ các bằng chứng lịch sử.
– Xây dựng các diễn giải thuyết phục thông qua phân tích các bằng chứng lịch sử khác nhau, có liên quan.
– Đánh giá và tổng hợp các bằng chứng, tư liệu lịch sử trái ngược nhau để xây dựng các luận cứ lịch sử có sức thuyết phục.
Năng lực 7: Sử dụng các bằng chứng lịch sử
Tư duy lịch sử liên quan đến khả năng mô tả và đánh giá bằng chứng về quá khứ từ các nguồn tư liệu khác nhau (bao gồm tài liệu viết, tác phẩm nghệ thuật, hiện vật khảo cổ, truyền miệng và các dạng tư liệu gốc khác) và yêu cầu học sinh chú ý đến nội dung, tác giả, mục đích, dạng thức và đối tượng của các tư liệu đó đó.
Nó bao gồm khả thu thập thông tin, đưa ra các suy luận có thể hỗ trợ và đưa ra kết luận phù hợp từ các bằng chứng lịch sử. Nó cũng xác định bối cảnh mà tư liệu được tạo ra và sử dụng, nhận ra các hạn chế của nó và đánh giá các quan điểm mà tư liệu phản ánh.
Bằng chứng chứng minh năng lực – Học sinh có thể làm được…
– Phân tích các đặc điểm của bằng chứng lịch sử như đối tượng, mục đích, quan điểm, định dạng, lập luận, giới hạn và bối cảnh phù hợp với bằng chứng được xem xét.
– Dựa trên phân tích và đánh giá các bằng chứng lịch sử, đưa ra các suy luận có thể hỗ trợ và đưa ra kết luận phù hợp.
Năng lực 8: Diễn giải
Tư duy lịch sử liên quan đến khả năng mô tả, phân tích, đánh giá và xây dựng các diễn giải đa dạng về quá khứ, đồng thời nhận thức được cách thức các hoàn cảnh và bối cảnh cụ thể mà các nhà sử học định hình cách giải thích của họ về các sự kiện trong quá khứ. Diễn giải lịch sử đòi hỏi phải phân tích bằng chứng, lập luận, xác định bối cảnh và đánh giá các quan điểm được tìm thấy trong cả tư liệu gốc và tư liệu thứ cấp.
Bằng chứng chứng minh năng lực – Học sinh có thể làm được…
– Phân tích các diễn giải lịch sử đa dạng.
– Đánh giá cách quan điểm của các nhà sử học ảnh hưởng đến cách giải thích của họ và cách các mô hình giải thích lịch sử thay đổi theo thời gian.
Năng lực 9: Tổng hợp
Tư duy lịch sử liên quan đến khả năng phát triển những hiểu biết mới và thuyết phục về quá khứ bằng cách áp dụng tất cả các kỹ năng tư duy lịch sử khác hoặc bằng cách đưa ra các ý tưởng và phương pháp từ các lĩnh vực nghiên cứu hoặc các lĩnh vực khác nhau. Nó cũng được hình thành bằng cách kết hợp sáng tạo và phù hợp các kỹ năng khác nhau. Năng lực tổng hợp cũng giúp xác định những điểm mâu thuẫn giữa các tư liệu gốc và tư liệu thứ cấp. Ngoài ra, năng lực tổng hợp còn liên quan đến việc áp dụng những hiểu biết sâu sắc về quá khứ vào các bối cảnh hoặc hoàn cảnh lịch sử khác, bao gồm cả hiện tại.
Bằng chứng chứng minh năng lực – Học sinh có thể làm được…
– Rút ra các ý tưởng và phương pháp từ các lĩnh vực nghiên cứu hoặc các lĩnh vực khác nhau.
– Kết hợp các bằng chứng khác nhau, đôi khi mâu thuẫn từ các tư liệ gốc và tư liệu thứ cấp để tạo ra sự hiểu biết thuyết phục về quá khứ.
– Áp dụng những hiểu biết sâu sắc về quá khứ vào các bối cảnh hoặc hoàn cảnh lịch sử khác, bao gồm cả hiện tại.
Giáo viên Lịch sử
Tham khảo Bộ tài liệu 101 Ý tưởng sáng tạo Dạy học Lịch sử để tìm hiểu thêm về các năng lực của bộ môn và các hoạt động để hình thành năng lực tư duy lịch sử cho học sinh.
_________________________________________________________________________________________
Việc sử dụng hoặc trích dẫn hoặc sao chép các nội dung bài viết phải được sự đồng ý chính thức từ người sáng lập Dự án. Khi sử dụng phải giữ nguyên bản gốc và có trích dẫn nguồn đầy đủ.
